Từ ngày 01/7/2025, Bảo hiểm xã hội (BHXH) tại Việt Nam sẽ có bước chuyển mình mạnh mẽ với nhiều cải cách đột phá. Luật BHXH 2024 sẽ mở ra cơ hội tiếp cận lương hưu cho nhiều người lao động hơn, đồng thời giảm thiểu tình trạng rút BHXH một lần đang diễn ra phổ biến. Những thay đổi này sẽ tác động trực tiếp đến quyền lợi của hàng triệu người lao động và doanh nghiệp trên cả nước.

1. Những thay đổi đột phá trong luật bảo hiểm xã hội 2024

1.1. Trợ cấp hưu trí xã hội – Mạng lưới an sinh cho người cao tuổi

Luật BHXH 2024 đánh dấu bước tiến quan trọng khi bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội – giải pháp thiết thực giúp người cao tuổi không có lương hưu được đảm bảo cuộc sống.

Khoản 2 Điều 3 Luật BHXH 2024 định nghĩa rõ: trợ cấp hưu trí xã hội là chế độ bảo hiểm do ngân sách nhà nước đảm bảo cho người cao tuổi đáp ứng điều kiện theo quy định.

Điều kiện hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (Điều 21):

• Tuổi từ 75 trở lên (điều kiện cơ bản)
• Không hưởng lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hằng tháng (trừ trường hợp đặc biệt theo quy định của Chính phủ)
• Có văn bản đề nghị hưởng trợ cấp

Đặc biệt, người từ 70-75 tuổi thuộc hộ nghèo, cận nghèo đáp ứng các điều kiện còn lại cũng được hưởng trợ cấp này.

Về lâu dài, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội, tùy thuộc vào điều kiện kinh tế-xã hội và khả năng ngân sách nhà nước.

1.2. Mở rộng quyền lợi: Bảo hiểm xã hội tự nguyện nay được hưởng chế độ thai sản

Một trong những bước tiến đáng chú ý của Luật bảo hiểm xã hội 2024 là việc bổ sung chế độ thai sản cho người tham gia BHXH tự nguyện – quyền lợi trước đây chỉ dành cho đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.

Theo quy định mới tại Điều 95, người tham gia BHXH tự nguyện sẽ nhận được trợ cấp 2 triệu đồng trong các trường hợp:

• Sinh con: Áp dụng cho mỗi trẻ được sinh ra
• Mất thai muộn: Áp dụng cho mỗi thai từ 22 tuần tuổi trở lên không may tử vong trong tử cung hoặc khi chuyển dạ

Đặc biệt, lao động nữ thuộc nhóm dân tộc thiểu số hoặc người Kinh có chồng là người dân tộc thiểu số (thuộc hộ nghèo và cư trú tại vùng đặc biệt khó khăn) sẽ được hưởng thêm các chính sách hỗ trợ khi sinh con theo quy định riêng của Chính phủ.

Để hưởng chế độ này, người lao động cần đáp ứng điều kiện: đã đóng BHXH tự nguyện hoặc kết hợp cả BHXH bắt buộc và tự nguyện từ đủ 6 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con.

1.3. Mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội bắt buộc với 4 nhóm đối tượng mới

Luật BHXH 2024 đã mở rộng đáng kể phạm vi bảo hiểm xã hội bắt buộc so với Luật BHXH 2014, bổ sung thêm 4 nhóm đối tượng quan trọng:

• Người lao động bán thời gian: Đã ký hợp đồng từ 01 tháng trở lên, có thu nhập bằng hoặc cao hơn mức đóng BHXH tối thiểu
• Chủ hộ kinh doanh: Đảm bảo an sinh cho nhóm lao động tự chủ kinh tế
• Phu nhân/phu quân ngoại giao: Người hưởng chế độ tại cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài
• Quản lý doanh nghiệp/hợp tác xã: Người quản lý không hưởng tiền lương cũng được bảo vệ

Sự mở rộng này không chỉ tăng diện bao phủ BHXH mà còn đảm bảo quyền lợi an sinh xã hội cho nhiều nhóm lao động đa dạng, hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân.

1.4. Tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội: Chuyển đổi sang mức tham chiếu

Luật BHXH 2024 đánh dấu bước chuyển đổi quan trọng trong cách tính mức đóng BHXH khi áp dụng mức tham chiếu – một khái niệm mới thay thế cho mức lương cơ sở và lương tối thiểu vùng.

So sánh quy định cũ và mới:

Trước đây, việc đóng BHXH dựa trên nhiều mức chuẩn khác nhau gây phức tạp trong tính toán. Luật mới thống nhất bằng mức tham chiếu, giúp đơn giản hóa quy trình đóng góp và hưởng lợi BHXH.

Điều 7 Luật BHXH 2024 định nghĩa: Mức tham chiếu là mức tiền làm căn cứ tính mức đóng, mức hưởng BHXH do Chính phủ quyết định, được điều chỉnh dựa trên:

• Chỉ số giá tiêu dùng (CPI)
• Tốc độ tăng trưởng kinh tế
• Khả năng ngân sách nhà nước và quỹ BHXH

Để đảm bảo tính ổn định, Điều 141 Luật BHXH 2024 quy định rõ: “Khi chưa bãi bỏ mức lương cơ sở thì mức tham chiếu bằng mức lương cơ sở. Tại thời điểm mức lương cơ sở bị bãi bỏ thì mức tham chiếu không thấp hơn mức lương cơ sở đó.”

Việc chuyển đổi sang mức tham chiếu giúp hệ thống BHXH linh hoạt hơn trong điều chỉnh mức đóng góp, phù hợp với biến động kinh tế-xã hội, đồng thời bảo vệ quyền lợi người lao động khi có thay đổi chính sách tiền lương.

1.5. Cải cách chế độ ốm đau cho người mắc bệnh dài ngày

Luật BHXH 2024 đã cải cách toàn diện chế độ ốm đau, trong đó bỏ quy định hưởng chế độ 180 ngày cho người mắc bệnh dài ngày. Điều 43 quy định rõ thời gian hưởng chế độ phụ thuộc vào:

• Thời gian đóng BHXH của người lao động
• Điều kiện làm việc (bình thường hay nặng nhọc, độc hại)

Mức hưởng: 75% mức tiền lương đóng BHXH trong thời gian như sau:

Sau khi hết thời gian hưởng chế độ nêu trên, người lao động vẫn tiếp tục điều trị sẽ được hưởng chế độ ốm đau với mức thấp hơn, đảm bảo quyền lợi cho người mắc bệnh cần điều trị lâu dài.

1.6. Quy định mới của bảo hiểm xã hội 2025: Hưởng chế độ ốm đau khi nghỉ nửa ngày

Luật bảo hiểm xã hội 2024 đã bổ sung quy định đột phá cho trường hợp người lao động cần nghỉ ốm đau không trọn ngày, cụ thể:

• Nghỉ dưới nửa ngày: Được tính hưởng trợ cấp bằng 1/2 ngày
• Nghỉ từ nửa ngày trở lên: Được tính hưởng trợ cấp bằng 1 ngày đầy đủ

Đây là bước tiến quan trọng so với Luật BHXH hiện hành – vốn không giải quyết chế độ cho trường hợp nghỉ ốm nửa ngày. Quy định mới tạo tính linh hoạt, bảo vệ quyền lợi người lao động khi có nhu cầu khám chữa bệnh nhưng không cần nghỉ cả ngày.

Điều 45 quy định rõ các trường hợp được hưởng chế độ ốm đau bao gồm:

• Điều trị bệnh thông thường (không phải bệnh nghề nghiệp)
• Điều trị tai nạn không phải tai nạn lao động
• Điều trị tai nạn trên tuyến đường đi làm hoặc về nhà theo lộ trình và thời gian hợp lý

1.7. Mở rộng phạm vi hưởng chế độ thai sản cho mọi trường hợp phá thai

Luật BHXH mới 2024 đã mở rộng quyền lợi thai sản cho tất cả trường hợp phá thai, không chỉ giới hạn ở phá thai bệnh lý như trước đây.

Điểm mới nổi bật: Trước đây, BHXH chỉ chi trả cho các trường hợp sẩy thai tự nhiên, thai chết lưu hoặc phá thai bệnh lý. Nay, tất cả trường hợp phá thai đều được hưởng chế độ, bất kể lý do y tế hay cá nhân.

Quy định này thể hiện sự tiến bộ trong chính sách bảo vệ sức khỏe phụ nữ, đảm bảo họ được nghỉ ngơi, phục hồi đầy đủ sau can thiệp y tế, và được hỗ trợ tài chính trong thời gian không thể làm việc.

1.8. Giảm điều kiện hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm đóng bảo hiểm xã hội

Luật BHXH 2024 đã có bước đột phá quan trọng: giảm thời gian đóng BHXH tối thiểu từ 20 năm xuống còn 15 năm để được hưởng lương hưu. Cải cách này áp dụng cho cả người tham gia BHXH bắt buộc và tự nguyện.

Theo Điều 64 và Điều 98 của Luật mới, chỉ cần đáp ứng:

• Đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định
• Tích lũy đủ 15 năm đóng BHXH (giảm từ 20 năm)

Lưu ý quan trọng: Người lao động đã rút BHXH một lần sau ngày 01/7/2025 thì lần đóng tiếp theo phải tích lũy đủ 20 năm mới được hưởng lương hưu (trừ trường hợp nghỉ hưu do suy giảm khả năng lao động).

Quy định mới mở ra cơ hội hưởng lương hưu cho hàng triệu lao động, đặc biệt là nhóm có thời gian đóng BHXH ngắn hoặc những người lớn tuổi không thể tích lũy đủ 20 năm.

1.9. Hạn chế rút BHXH một lần từ 01/7/2025: Bước đột phá bảo vệ an sinh lâu dài

Luật BHXH 2024 đánh dấu bước ngoặt quan trọng với quy định siết chặt việc rút BHXH một lần, nhằm bảo vệ quyền lợi hưởng lương hưu cho người lao động. Theo đó:

Nguyên tắc cốt lõi: Người bắt đầu tham gia BHXH từ 01/7/2025 về cơ bản không được phép rút BHXH một lần, trừ những trường hợp đặc biệt.

Các trường hợp ngoại lệ được rút BHXH một lần:

• Đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa tích lũy đủ 15 năm đóng BHXH
• Định cư ở nước ngoài hợp pháp
• Mắc bệnh hiểm nghèo (ung thư, AIDS, xơ gan mất bù, lao nặng…)
• Suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên
• Người khuyết tật đặc biệt nặng

Quy định chuyển tiếp: Người có thời gian đóng BHXH trước 01/7/2025 vẫn được rút BHXH một lần nếu sau 12 tháng không tiếp tục tham gia BHXH bắt buộc/tự nguyện và có thời gian đóng chưa đủ 20 năm.

Quy định mới này hướng tới mục tiêu bảo vệ an sinh xã hội lâu dài cho người lao động, khuyến khích duy trì tham gia BHXH để đảm bảo cuộc sống ổn định khi về già thay vì chọn giải pháp nhận tiền ngay trước mắt.

1.10. Thu hẹp phạm vi thân nhân được hưởng trợ cấp tuất

Luật BHXH 2024 đã có sự điều chỉnh đáng chú ý về phạm vi thân nhân được hưởng chế độ tử tuất, theo hướng thu hẹp đối tượng thụ hưởng.

Đối tượng được hưởng chế độ tuất theo quy định mới (Điều 86):

• Con của người lao động
• Vợ/chồng của người lao động
• Cha, mẹ đẻ và cha, mẹ vợ/chồng của người lao động

So sánh với quy định hiện hành: Luật cũ còn bao gồm các thành viên khác trong gia đình mà người tham gia BHXH có nghĩa vụ nuôi dưỡng (như anh chị em, cháu…). Theo Luật mới, nhóm đối tượng này sẽ không còn được hưởng trợ cấp tuất khi người lao động qua đời.

Sự thay đổi này nhằm tập trung hỗ trợ vào nhóm thân nhân gần gũi nhất, đồng thời giúp quỹ BHXH được sử dụng hiệu quả hơn. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc một số đối tượng phụ thuộc vào người lao động sẽ gặp khó khăn hơn khi không còn được hưởng trợ cấp tuất.

2. Tác động của chính sách bảo hiểm xã hội mới đến đời sống và xã hội

2.1. Đối với người lao động: Mở rộng cơ hội hưởng an sinh

Với điều kiện giảm thời gian đóng BHXH từ 20 xuống 15 năm, hàng triệu lao động Việt Nam sẽ có cơ hội tiếp cận lương hưu dễ dàng hơn. Đặc biệt, những người trung niên và lao động tự do – vốn khó tích lũy đủ 20 năm đóng góp – nay có thể yên tâm về một tương lai hưu trí bảo đảm.

Chính sách hạn chế rút BHXH một lần, mặc dù ban đầu có thể gây tranh cãi, nhưng lại là “liều thuốc đắng” cần thiết để bảo vệ người lao động khỏi quyết định ngắn hạn có thể gây tổn hại đến an sinh lâu dài của họ. Thực tế cho thấy, hầu hết người rút BHXH một lần đều phải đối mặt với tuổi già không lương hưu và gánh nặng y tế khi không còn BHYT miễn phí.

2.2. Đối với xã hội: Xây dựng nền tảng an sinh bền vững

Các chính sách BHXH mới không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn tạo nền tảng vững chắc cho an sinh xã hội toàn diện. Hệ thống trợ cấp hưu trí xã hội sẽ giúp giảm tỷ lệ người cao tuổi sống trong nghèo đói, từ đó giảm gánh nặng cho các chương trình trợ giúp xã hội khẩn cấp.

Khi tỷ lệ người dân được bảo vệ bởi BHXH tăng lên, chi phí y tế công cộng sẽ được quản lý hiệu quả hơn, nguồn lực có thể tập trung vào phát triển các dịch vụ chăm sóc chất lượng cao thay vì chỉ giải quyết các vấn đề khẩn cấp.

2.3. Thách thức và giải pháp đồng hành

Bên cạnh những lợi ích to lớn, việc thực thi các chính sách mới cũng đối mặt với thách thức về nhận thức và thói quen của người lao động. Cần có chiến lược truyền thông đa kênh, từ doanh nghiệp đến khu dân cư, để giúp người lao động hiểu rõ lợi ích lâu dài của việc tham gia BHXH liên tục.

Đồng thời, cần có các giải pháp hỗ trợ tài chính tạm thời cho những đối tượng thực sự khó khăn nhưng không thuộc diện được rút BHXH một lần, tránh đẩy họ vào tình thế khó khăn khi luật mới có hiệu lực.

Với những cải cách mang tính đột phá này, hệ thống BHXH Việt Nam đang từng bước tiến gần hơn đến mục tiêu bao phủ toàn dân, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau trong hành trình phát triển chung của đất nước.

3. Kết luận

Chính sách bảo hiểm xã hội mới năm 2025 đánh dấu một bước tiến quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội Việt Nam. Với những thay đổi đột phá như giảm thời gian đóng BHXH tối thiểu, hạn chế rút BHXH một lần và bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội, luật mới hướng tới xây dựng một hệ thống an sinh toàn diện và bền vững hơn.

Những cải cách này không chỉ mở rộng mạng lưới bảo vệ cho người lao động mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Việc thực thi hiệu quả các chính sách mới đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người lao động, đồng thời cần có các giải pháp hỗ trợ kịp thời cho các đối tượng khó khăn trong giai đoạn chuyển tiếp.

Với tầm nhìn dài hạn và quyết tâm cải cách mạnh mẽ, Việt Nam đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu bảo đảm an sinh xã hội toàn dân, nâng cao chất lượng cuộc sống cho mọi người dân trong kỷ nguyên phát triển mới.